در پژوهش حاضر، از طریق انجام اندازه گیری های میدانی، میزان آب کاربردی فصلی و بهره وری فیزیکی آب کلزا (Brassica napus L. ) در 26 مزرعه تحت مدیریت زارعین (شامل 18، پنج و سه مزرعه به ترتیب، با روش آبیاری شیاری، بارانی سنترپیوت و بارانی کلاسیک ثابت) در سطح دشت مغان (استان اردبیل) طی فصل زراعی 99-1398، مورد ارزیابی قرار گرفت. مقدار فصلی کل آب مصرفی (آبیاری و بارندگی موثر) و عملکرد دانه کلزا به ترتیب، بین 2921 تا 6762 مترمکعب بر هکتار و 00/1 تا 70/3 تن بر هکتار متغیر بود (به ترتیب، با میانگین 4798 مترمکعب بر هکتار و 64/2 تن بر هکتار). نیاز آبی خالص کلزا در مزارع مورد مطالعه طی فصل زراعی 99-1398 و میانگین 10 ساله آن به ترتیب، در دامنه 285 تا 399 و 282 تا 354 میلی متر قرار داشت (به ترتیب، با میانگین 325 و 304 میلی متر). میانگین آب کاربردی فصلی در مزارع با روش آبیاری شیاری (4328 مترمکعب بر هکتار) به طور معنی داری (p < 0. 01) بیشتر از مقدار نظیر آن برای مزارع تحت آبیاری بارانی سنترپیوت و کلاسیک ثابت (به ترتیب، 2154 و 2633 مترمکعب بر هکتار) بود. نمایه های بهره وری مجموع آب کاربردی و بارش موثر (WPI+Pe) و بهره وری آب کاربردی (WPI) در مزارع مورد بررسی به ترتیب، بین 28/0 تا 95/0 و 41/0 تا 45/1 کیلوگرم بر مترمکعب متغیر بود (به ترتیب، با میانگین 58/0 و 77/0 کیلوگرم بر مترمکعب). بر اساس نتایج تحلیل رگرسیونی خطی چندمتغیره، عواملی شامل شوری آب آبیاری، تاریخ کشت، تراکم کشت بذر، تاریخ اعمال اولین آبیاری، طول دوره رشد گیاه، وزش بادهای شدید در دوره های زمانی مقارن با زمان برداشت محصول، ارتفاع مزارع از سطح دریا، شدت جریان آب تحویلی، متوسط دور آبیاری و میزان رطوبت و ناخالصی محصول در زمان برداشت به عنوان مهمترین عوامل موثر بر عملکرد دانه کلزا و نمایه های بهره وری آب در دشت مغان شناسایی شد.

انجیر به دلیل ارزش غذایی، عملکرد و ارزش اقتصادی بالا و مقاومت به شرایط نامناسب اقلیمی از محصولات عمده باغی کشور است. در رابطه با حجم آب کاربردی و بهره وری آب این محصول در کشور، مطالعه جامعی صورت نگرفته است. لذا این پژوهش، باهدف تعیین حجم آب آبیاری و بهره وری فیزیکی و اقتصادی آب انجیر، تحت مدیریت بهره برداران در قطب های تولید این محصول اجرا شد. بدین منظور تعداد 100 باغ در استان های لرستان، کرمانشاه، فارس، کرمان و خوزستان در طول فصل زراعی 1399-1398 مورد ارزیابی قرار گرفتند. حجم آب آبیاری در مناطق مورد مطالعه از 7706  تا 13471 مترمکعب بر هکتار متغیر و میانگین آن 10428 مترمکعب بر هکتار شد. روش آبیاری قطره ای نسبت به روش آبیاری سطحی به میزان 6/23 درصد حجم آب کاربردی را کاهش داده است. بهره وری آب در مناطق تولید انجیر از 3/0 تا 58/1 کیلوگرم بر مترمکعب متغیر و متوسط آن 16/1 کیلوگرم بر مترمکعب بود. میزان بهره وری آب در روش آبیاری قطره ای و سطحی به ترتیب 58/1 و 99/0 کیلوگرم بر مترمکعب تعیین شد. میانگین بهره وری خالص و ناخالص اقتصادی آب در مناطق مورد مطالعه به ترتیب 9/50 و 2/111 هزار ریال به ازای هر مترمکعب آب بود. میانگین نیاز خالص آبیاری در مناطق مورد مطالعه به روش پنمن مانتیث و سند ملی به ترتیب 749 و 696 میلی متر تعیین شد. استفاده از سامانه آبیاری قطره ای بجای سامانه آبیاری سطحی که باعث کاهش 6/23 درصدی در آب مصرفی و افزایش 60 درصدی در بهره وری آب می شود، توصیه می شود.

این پژوهش به منظور بررسی عملکرد و درآمد ناخالص محصول، بهره وری نهاده آب و کود نیتروژن در ارقام کنجد تحت شرایط آبیاری کامل و کم آبیاری در مزرعه موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر در شهرستان کرج طی سال های 1396 و 1397 انجام شد. در این پژوهش از روش کرت های خرد شده-فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار برای اجرای آزمایش استفاده شد. تیمارهای آبیاری در دو سطح شامل رژیم کم آبیاری و آبیاری کامل در کرت های اصلی و فاکتوریل مقادیر مختلف کود نیتروژن (صفر، 60 و 120 کیلوگرم نیتروژن در هکتار) و ارقام کنجد در کرت های فرعی قرار گرفتند. جهت سنجش بهره وری نهاده ها از شاخص های درآمد ناخالص محصول، بهره وری فیزیکی و اقتصادی بهره گرفته شد. طبق نتایج، میانگین درآمد ناخالص تولید کنجد در سال های آزمایش 3/63 میلیون ریال در هکتار و تحت رژیم های آبیاری کامل و کم آبیاری به ترتیب 1/94 و 33 میلیون ریال در هکتار محاسبه گردید. میانگین بهره وری فیزیکی آب تحت تیمار آبیاری کامل و کم آبیاری به ترتیب 27/0 و 18/0 کیلوگرم محصول به ازای هر مترمکعب آب آبیاری و میانگین بهره وری فیزیکی کود نیتروژن تحت تیمار آبیاری کامل و کم آبیاری به ترتیب 8/18 و 56/6 کیلوگرم محصول به ازای هر کیلو کود تعیین شد. همچنین میانگین بهره وری اقتصادی آب تحت تیمار آبیاری کامل و کم آبیاری به ترتیب 21336 و 14224 ریال به ازای هر مترمکعب آب آبیاری برآورد شد. نتایج حاکی از آن بود با کاهش تقریبی 50 درصدی مصرف آب، درآمد ناخالص تولید کنجد به یک سوم کاهش یافت. در مقابل انتخاب رقم مناسب با توجه به فراهمی آب به طور متوسط تا 66 درصد درآمد ناخالص تولید کنجد را افزایش داد. با توجه به نتایج پیشنهاد می گردد ارقامی برای کشت در منطقه هدف انتخاب شود که دارای عملکرد و بهره وری اقتصادی بالایی باشند.

مطالعه ی حاضر، با محاسبه ی بهره وری فیزیکی و اقتصادی آب در محصولات زراعی و باغی شهرستان دزفول در سال زراعی 96-1395، این محصولات را از نظر بهره وری آب اولویت بندی نموده است. همچنین عوامل موثر بر بهره وری فیزیکی و اقتصادی آب با استفاده از یک مدل رگرسیون، تعیین گردید. داده های مورد نیاز با روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای و با تکمیل پرسشنامه از یک نمونه ی 221 نفری از کشاورزان شهرستان مذکور، به دست آمد. نتایج نشان داد که، بالاترین بهره وری فیزیکی آب به ترتیب مربوط به محصول کاهو (8/22 کیلوگرم بر مترمکعب)، هویج (03/15 کیلوگرم بر مترمکعب) و پیاز (19/9 کیلوگرم بر مترمکعب) و پایین ترین بهره وری فیزیکی آب مربوط به نارنج (67/0 کیلوگرم بر مترمکعب) و گریپ فروت (84/0 کیلوگرم بر مترمکعب) می باشد. نتایج تحلیل رگرسیون نیز نشان داد که متغیرهای نوع محصول، سن، سابقه ی و تحصیلات کشاورز، سطح زیرکشت، داشتن شغل غیرکشاورزی، نوع منبع آب و روش آبیاری بر بهره وری فیزیکی و متغیرهای سن و سابقه ی کشاورز، شغل غیرکشاورزی، بافت خاک و نوع منبع آب بر بهره وری اقتصادی آب موثرند.

با توجه به افزایش جمعیت، تغییرات اقلیمی، کمبود منابع آب، نیاز روز افزون به تولید گندم و تأمین غذا، بهبود بهره وری آب مصرفی گندم ضروری است. برای بهبود بهره وری آب مصرفی اولین گام، شناخت و تعیین مقدار آن می باشد. هدف از انجام این پژوهش تعیین بهره وری آب محصول گندم در اقلیم های سرد، معتدل و گرم استان کرمانشاه می باشد. براساس آمار سال زراعی 1400-1399 سازمان جهاد کشاورزی استان کرمانشاه و در اقلیم های ذکر شده به ترتیب شهرستان های سنقر، کرمانشاه و سرپل ذهاب دارای بیش ترین سطح زیر کشت محصول گندم بوده و به عنوان مناطق انجام پژوهش انتخاب شدند. به منظور انجام پژوهش حاضر 34 مزرعه تحت شرایط زارعین انتخاب و در طول فصل رشد حجم کل آب آبیاری هر یک از مزارع اندازه گیری شد. بارش مؤثر با استفاده از داده های نزدیک ترین ایستگاه هواشناسی سینوپتیک به مزارع منتخب و رابطه USDA تعیین گردید. حجم آب مصرفی هر یک از مزارع منتخب در طول فصل رشد نیز از مجموع حجم کل آب آبیاری و بارش مؤثر محاسبه شد. پس از برداشت محصول و تعیین عملکرد گندم از تقسیم آن بر حجم آب مصرفی، مقدار بهره وری فیزیکی آب مصرفی هر یک از مزارع تعیین شد. سپس داده های به دست آمده در شهرستان های مورد مطالعه با استفاده از نرم افزار SPSS تحلیل آماری شد. نتایج حاصل نشان داد میانگین حجم کل آب آبیاری اندازه گیری شده در شهرستان های سنقر، کرمانشاه و سرپل ذهاب به ترتیب 5204، 5795 و 4236 مترمکعب در هکتار و میانگین حجم آب مصرفی گندم به ترتیب 6297، 7737 و 5844 مترمکعب در هکتار به دست آمد. میانگین عملکرد محصول گندم در شهرستان های ذکر شده به ترتیب 5799، 7082 و 4937 کیلوگرم در هکتار حاصل شد. میانگین بهره وری فیزیکی آب مصرفی گندم در شهرستان های ذکر شده به ترتیب 97/0، 95/0 و 86/0 کیلوگرم بر متر مکعب به دست آمد. بنابراین نتایج نشان داد که مقدار بهره وری فیزیکی آب مصرفی گندم در شهرستان سرپل ذهاب کمتر از دو شهرستان دیگر بود که مهم ترین دلیل آن کمتر بودن عملکرد گندم در این شهرستان می باشد. لذا می توان با مدیریت به زراعی و به نژادی شامل مدیریت تغذیه و کاشت ارقام پربازده در این شهرستان اقدام به افزایش عملکرد و نهایتاً افزایش بهره وری فیزیکی آب مصرفی گندم دست یافت.

این تحقیق با هدف مطالعه ای میدانی برای پایش مزرعه ای آب آبیاری کلزا تحت مدیریت کشاورزان در فصل زراعی (1399-1398) در 26 مزرعه شهرستان بهبهان در استان خوزستان انجام شد. نیاز آبی بر اساس مدل فائو پنمن – مانتیث با استفاده از آمار روزانه ی ایستـگاه هواشناسـی سینوپتیک بهبهان محاسبه شد. برای بررسی اثرات متغیر مستقل بر پارامتر وابسته بهره وری فیزیکی و اقتصادی آب از تجزیه و تحلیل رگرسیون چند متغیره خطی استفاده گردید. میانگین بهره وری آب آبیاری در 26 مزرعه از 351/0 تا 545/1 کیلوگرم بر مترمکعب، بهره وری اقتصادی آب از 6940 الی 371960 ریال بر مترمکعب و حجم آب آبیاری 2160 لغایت 5601 مترمکعب در هکتار در نوسان بودند. حجم آب آبیاری با آماره یt به میزان (193/11-) و ضریب بتایی معادل (056/1-) اثر منفی معنی دار در سطح 1 درصد بر بهره وری فیزیکی آب آبیاری و اثر منفی معنی داری در سطح 5 درصد بر بهره وری اقتصادی آب داشت. روش آبیاری مزارع انتخابی (سطحی یا بارانی) اثر معنی داری در سطح 5 درصد بر بهره وری فیزیکی و اقتصادی آب آبیاری داشتند. همچنین نتایج ضریب همبستگی پیرسون نشان داد عملکرد همبستگی مثبت و معنی داری در سطح 1 درصد و به میزان 608/0 با بهره وری فیزیکی داشت درحالی که عملکرد همبستگی معنی داری با بهره وری اقتصادی نداشت. لذا می توان نتیجه گیری نمود که عوامل مدیریتی از جمله اجرای سامانه آبیاری بارانی اثر مستقیم بر بهره وری اقتصادی داشتند و به تبع افزایش تعداد نوبت های آبیاری در مزارع بزرگ دارای سامانه بارانی موجب گردید تا بهره وری اقتصادی این مزارع افزایش معنی داری نشان دهند.

هدف اصلی از انجام این تحقیق، ارزیابی روش های مختلف درون یابی و انتخاب مناسب ترین روش به منظور برآورد بهره وری آب محصول زراعی چغندرقند و بررسی الگوی توزیع مکانی آن در قطب های تولید آن در ایران است. بدین منظور برای انجام این پژوهش از 108 داده حاصل از اندازه گیری های میدانی در مزارع منتخب چغندرقند کشور برای سال زراعی 1396-1395 استفاده شد. از داده های عملکرد محصول، حجم آب آبیاری و میانگین بارش موثر (ده ساله)، شاخص بهره وری فیزیکی آب چغندرقند برای مزارع منتخب به دست آمد که دامنه آن بین 60/2 تا 11/13 کیلوگرم بر مترمکعب و میانگین آن 30/6 کیلوگرم بر مترمکعب تعیین شد. با استفاده از قابلیت های نرم افزار SPSS به تحلیل داده ها، آنالیز آمار توصیفی و تفکیک مناطق مشابه به گروههای مستقل و همگن (ترسیم دندروگرام) و با استفاده از قابلیت های نرم افزار +GS به تحلیل مکانی داده ها پرداخت. از روش های مختلف درون یابی برای تهیه نقشه پهنه بندی استفاده شد. در میان روش های مورد بررسی، روش تابع پایه شعاع با مدل اسپلاین کاملاً منظم (CRS) بادقت قابل قبول (MBE= 0/009) برای تهیه نقشه پهنه بندی بهره وری فیزیکی آب شرایط مطلوب تری به نسبت سایر روش-ها دارد و همچنین نتایج حاصل از تجزیه خوشه ای برای عوامل تأثیرگذار همچون نوع رقم، شوری خاک و شوری آب آبیاری بر شاخص بهره-وری فیزیکی آب محصول زراعی چغندرقند نشان داد که در سطح پنج درصد مناطق مستعد کشت چغندرقند در محدوده مورد مطالعه به 23 گروه مستقل تفکیک شدند.